Ω φοιτητή, που είσαι;

 Από τις 5 Μαΐου του 2010 ο λαός βιώνει μια δραματική εξαθλίωση της ζωής του. Από ένα επίπεδο μιας “σχετικής άνεσης” σε μισθούς πείνας, ανεργία στο 20% και ακόμη πιο σκοτεινές προοπτικές. Η απότομη μείωση της ποιότητας ζωής οδήγησε σε  ριζοσπαστικοποίηση των συνειδήσεων ενός μεγάλου μέρους του λαού, συνοδευόμενη από αγώνα ενάντια στο ξεπούλημα της χώρας και της ζωής του. Σημαντικές στιγμές αυτού του αγώνα οι Γενικές Απεργίες, οι αγανακτισμένοι, καθώς και επί μέρους αγώνες “σύμβολα” όπως αυτός της Κερατέας ή οι χαλυβουργοί σήμερα. Αυτοί οι αγώνες διέπονται από διάφορα φαινόμενα, που δεν θα μας απασχολήσουν εδώ, πέραν ενός. Σε όλους αυτούς τους αγώνες η παρουσία της φοιτητικής νεολαίας ήταν αρκετά μικρή.

  Στις Γενικές Απεργίες δεν συμμετείχαν ως σώμα, και όποτε υπήρχαν αποφάσεις των σχολών αυτές διέπονταν από σχετικά μικρή συμμετοχή. Στους λεγόμενους “αγανακτισμένους”, παρότι κυριαρχούσε η νεολαία, ήταν κυρίως μια νεολαία που έχει ήδη φύγει από τα Πανεπιστήμια και ζει στην ανεργία. Η μέχρι στιγμής συμβολή της ήταν ένας μήνας καταλήψεων ενάντια στον νόμο Διαμαντοπούλου, καταλήψεις που δεν είχαν την μαζικότητα και την δυναμική των καταλήψεων προ 5ετίας περίπου. 

  Δημιουργείται λοιπόν το ερώτημα, πως είναι δυνατόν τι στιγμή που η νεολαία έχει να “επιλέξει” ανάμεσα σε τρεις δρόμους, αυτόν της ανεργίας, της μετανάστευσης και τον 500 ευρώ μισθό, να μην έχει μέχρι σήμερα μαζική ενεργό συμμετοχή στην πάλη;  Ας προσπαθήσουμε να δώσουμε μερικές απαντήσεις.

Πτυχές της ιστορικής εξέλιξης του Πανεπιστημίου

  

  Η ουσιωδέστερη διάσταση της παιδείας είναι αυτή της παραγωγής και αναπαραγωγής του ανθρώπου ως βασικής παραγωγικής δύναμης. Η ανάπτυξη των εργαλείων και του καταμερισμού εργασίας σε κάποιο σημείο οδήγησαν στον διαχωρισμό της άμεσης παραγωγής από την εκπαίδευση των υποκειμένων αυτής. Αυτή γίνεται κύρια (αλλά όχι μόνο) διαμέσου θεσμοθετημένων διαδικασιών, όπου η θέση και ο ρόλος τους, διαφέρει κατά τα στάδια εξέλιξης της κοινωνίας. 

  Η  πρώτες (προ- ταξικές) κοινωνίες εμφανίζονται όταν είναι αναγκαία η σταθερή εργασιακή επενέργεια του ανθρώπου με την φύση. Με αργούς ρυθμούς, αναπτύσσεται ο καταμερισμός εργασίας (με πρώτη πράξη καταμερισμού εργασίας αυτή του άντρα και της γυναίκας), ο οποίος όταν φτάνει σε ορισμένο επίπεδο απαιτείται η εκπαίδευση διαμέσου της κοινότητας για διάφορες λειτουργίες (τελετουργίες, αποτελεσματική συνεργατική δουλειά για το κυνήγι κλπ.). Σταδιακά κάτοχοι των γνώσεων (παραδόσεων, μυθολογίας, μεθόδων) γίνονται οι γηραιότεροι και ο μάγος της κοινότητας που στην εξέλιξη τους, θα οδηγήσουν στις ταξικές κοινωνίες.

  Στην πρώτη ταξική κοινωνία, την δουλοκτησία, ο δούλος εκπαιδεύεται υποτυπωδώς για απλή χειρωνακτική εργασία. Η εκπαίδευση διαχωρίζεται πλήρως από την εργασιακή δραστηριότητα (οι ελεύθεροι πολίτες απεχθάνονται την εργασία). Είναι χαρακτηριστικό, πως όποιες γνώσεις φυσικής (από τον Αριστοτέλη κ.α.) δεν μαθηματικοποιούνται μέχρι τον 13ο αιώνα (με την εμφάνιση του μηχανικού ρολογιού και την δυνατότητα μετρήσεων). Στην ακαδημία του Πλάτωνα, οι πολίτες με τον χιτώνα φιλοσοφούσαν για τα ζητήματα του κόσμου, χωρίς πρακτική εφαρμογή, ενώ το Λύκειο του Αριστοτέλη ήταν μια περιπατητική σχολή με ίδια θεματολογία. Αργότερα με την εμφάνιση των σοφιστών (την περίοδο προς το τέλος της ελληνιστικής και αρχή της ρωμαϊκής περιόδου) η εκπαίδευση γίνεται πιο συστηματική και αφορά την πολιτική σταδιοδρομία των πολιτών. Πλέον, διδάσκονται οι ελευθέριες τέχνες, δηλαδή οι τρεις βασικές: γραμματική, ρητορική και λογική και οι υπόλοιπες 4: αριθμητική, γεωμετρία, αστρονομία και μουσική.

  Επί φεουδαρχίας, ο ρόλος της εκπαίδευσης παραμένει ο ίδιος (εν πολύς εκτός εργασιακής δραστηριότητας) μονάχα που το ρόλο αυτό αναλαμβάνει κατεξοχήν η Εκκλησία για τους δουλοπάροικους, οι οποίοι δεν έμαθαν ποτέ γραφή και ανάγνωση. Όμως, ο ρόλος της Εκκλησίας, για την γνώση, δεν ήταν μονάχα αυτός, καθώς η δουλειά των μοναχών για την αντιγραφή βιβλίων μετέδωσε την γνώση σε όλη την Ευρώπη. Από τον 12ο αιώνα, εμφανίζεται το πανεπιστήμιο (universitas) σε κεντρικές ευρωπαϊκές πόλεις (Μπολόνια, Παρίσι, Καίμπριτζ, Οξφόρδη, Βερολίνο κλπ.) όπου διδάσκονται οι ελευθέριες τέχνες (τα 3 πρώτα χρόνια οι 3 βασικές και σε μεταπτυχιακό επίπεδο οι υπόλοιπες μαζί με την ιατρική. Μάλιστα, η ιατρική απαιτούσε μεταπτυχιακές σπουδές 8 χρόνων) κυρίως στην κυρίαρχη τάξη. Παρά την στήριξη της Εκκλησίας, το πανεπιστήμιο σε σύντομο χρονικό διάστημα αποκτά μια σχετική αυτονομία που δημιουργεί γόνιμες αντιπαραθέσεις. Τέλος, με την ανάπτυξη των πόλεων οι συντεχνίες παίζουν σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση των νέων εντός του επαγγέλματος της συντεχνίας. Στις συντεχνίες οφείλουμε πάρα πολλές τεχνολογικές ανακαλύψεις. Προς το τέλος της φεουδαρχίας, επαγγέλματα με κύρος θεωρούνται αυτά της θεολογίας, νομικής και φιλοσοφίας. Από την Αναγέννηση και μετά, το πανεπιστήμιο παίζει ρόλο στην ταξική πάλη μεταξύ φεουδαρχών και της αναδυόμενης αστικής τάξης. 

  Η κατάσταση αλλάζει άρδην με την άνοδο της κεφαλαιοκρατίας. Για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας εφαρμόζεται η καθολική υποχρεωτική εκπαίδευση (αρχικά 6 χρόνια και μετά 9). Αυτό έγινε διότι, στην βιομηχανική παραγωγή ακόμα και η ποιο απλή χειρωνακτική εργασία απαιτεί βασικές γνώσεις. Στο πανεπιστήμιο, κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου, εκπαιδεύονται κυρίως νέοι που προέρχονται από την αστική τάξη και ανώτερα στρώματα, με ανάλογο προορισμό.. 

  Η επαφή με τους εργατικούς αγώνες είναι είτε σποραδική είτε εχθρική. Σε περιόδους ηρεμίας φαίνεται να συμμετέχουν ποιο ενεργά, αλλά όσο εντείνεται η ταξική πάλη φαίνεται η συμπεριφορά τους να είναι αντίθετη. Διαβάζουμε από τον Έρνεστ Μαντέλ «Θα μπορούσε κανείς, αναμφίβολα, να αποδείξει στατιστικά ότι στα 1880 υπήρχαν, στη Γερμανία, σχετικά περισσότεροι αριστεροί, σοσιαλδημοκράτες και σοσιαλιστές φοιτητές και καθηγητές από όσο το 1910… ενώ στη δυτική Ευρώπη της δεκαετίας του 20, δεν υπάρχει ούτε μια απεργία που οι οργανώσεις των φοιτητών και της ιντελιγκέντσιας (ΣΣ. Διανόησης) να μην προσπάθησαν να διασπάσουν… Έτσι, κατά τη διάρκεια των μεγάλων απεργιακών κινημάτων του 1919 και 1923, στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, οι εργοδοτικές απεργοσπαστικές οργανώσεις, όπως η «Τεχνική Βοήθεια» και η «Orgesch», αποτελούνταν σχεδόν αποκλειστικά από φοιτητές και από την ιντελιγκέντσια των τεχνικών. Η γενική απεργία του 1926 στην Αγγλία – το πιο σημαντικό κίνημα της πάλης των τάξεων στη ταγή της κυβέρνησης Ουίνστον Τσόρτσιλ και των εργοδοτικών οργανώσεων. Από φοιτητές, που προσπάθησαν να ελέγξουν τα πιο ευαίσθητα σημεία της απεργίας, τα πιο επικίνδυνα για την αστική κοινωνία, να εξασφαλίσουν τη συνέχιση των πληροφοριακών μηχανισμών, όπως ο καθημερινός τύπος, να εμποδίσουν περικοπές του ηλεκτρικού και του γκαζιού, καταλαμβάνοντας βίαια τις κατεχόμενες από τους απεργούς θέσεις».  (1).

  Η τσαρική Ρωσία μας δείχνει καλύτερα πόσο αντιφατικά είναι τα πράγματα. Στα τέλη του 19ου αιώνα, το κόμμα που θα ηγηθεί της Οκτωβριανής επανάστασης δημιουργήθηκε κατεξοχήν από φοιτητές (και άλλους διανοούμενους όπως δασκάλους) διαμέσου των ομίλων μελέτης που δημιουργήθηκαν από τον Πλεχάνοφ, και σε διάφορες στιγμές έβγαλε το στελεχικό δυναμικό του μπολσεβίκικου κόμματος. Περίπου 20 χρόνια αργότερα, οι φοιτητές θα συμμετέχουν ενεργά στην επανάσταση του Φλεβάρη, αλλά θα κάνουν το ακριβώς αντίθετο τον Οκτώβρη. Ένας μπολσεβίκος, ο Ostrovityanov, αναφέρει: "Κατά την περίοδο των μαχών του Οκτώβρη [στη Μόσχα]...  οι ταξικές αντιθέσεις φαίνονταν με μια εξαιρετική ευκρίνεια και εκφράστηκαν τόσο καθαρά που ήταν σχεδόν σαν γλυπτό. Από την πλευρά της επανάστασης ήταν οι εργάτες και οι στρατιώτες, ενώ στην πλευρά της αντεπανάστασης, λούμπεν, διευθυντές και η συντριπτική μάζα των φοιτητών... Έτσι, οι φοιτητές ήταν σταθερά συνεργαζόμενοι με τους Λευκούς, που κατά τη διάρκεια των οδομαχιών ήταν σε θέση να διασχίσουν τις γραμμές των Λευκών απλά επιδεικνύοντας τη φοιτητική τους ταυτότητα" (2). Στην προεπαναστατική Ρωσία το 1914-15 υπήρχαν 105 ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα στα οποία φοιτούσαν 127.400 φοιτητές που προέρχονταν από τις κυρίαρχες νομοκατεστημένες τάξεις (3). Μάλιστα στο Πανεπιστήμιο, όπου στους καθηγητές κυριαρχούσαν οι Καντέτοι, θα υπάρξουν σημαντικές απεργίες στα πρώτα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης πάνω στο ζήτημα της αυτονομίας από καθηγητές και φοιτητές (και να σημειώσουμε πως αντίστοιχες κινητοποιήσεις ενάντια στην σοβιετική κυβέρνηση είχαν και οι δάσκαλοι των σχολίων, που επίσης δεν ήταν με τους μπολσεβίκους στην επανάσταση) (4). Τα παραπάνω μπορούν, ως ένα βαθμό, να γίνουν κατανοητά από το γεγονός πως οι φοιτητές αποτελούν μέρος της διανόησης. Ως τέτοιοι, αναπτύσσουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για θέματα που αφορούν το εποικοδόμημα, δηλαδή στην επανάσταση του Φλεβάρη η «πολιτική επανάσταση» και η αστική δημοκρατία καλύπτει τις ανάγκες για “ελευθερία της έκφρασης”, ενώ στην Οκτωβριανή επανάσταση η «κοινωνική επανάσταση» αφορά περισσότερο ζητήματα σε σχέση με την βάση της κοινωνίας, θέματα τα οποία δεν συνειδητοποιούνται τόσο εύκολα από τα κομμάτια της διανόησης που σχετίζονται με την εκπαίδευση. Τουλάχιστον για αυτήν την εποχή φαίνεται πως είχε δίκιο ο Τρότσκι όταν έλεγε ότι “Όσο μεγάλωνε η Ευρωπαϊκή Σοσιαλδημοκρατία, όσο μεγαλύτερη μάζα εργατών ενώνονταν γύρω της, τόσο εξασθενούσε (όχι μονάχα σχετικά αλλά και απόλυτα) η εισροή φρέσκων στοιχείων από τη διανόηση” (5). Ακόμα, η άποψη του Λένιν για τους φοιτητές ή καθηγητές που συμμετείχαν στην επανάσταση, ως στοιχεία που αποσπάστηκαν από την τάξη τους, φαίνεται σωστή επίσης. Την δεκαετία του 1930 όμως θα δούμε την πρώτη πιο μαζική συμμετοχή του φοιτητικού κινήματος στα πλαίσια της πολιτικής του αντιφασιστικού-λαϊκού μετώπου, πολιτική που διαμόρφωσε η Τρίτη Διεθνής (6). 

  Από τα μέσα του 20ου αιώνα, η κατάσταση αλλάζει ριζικά λόγο των τεραστίων αλλαγών που πραγματοποιούνται στην παραγωγή διαμέσου της  επιστημονικοτεχνικής επανάστασης (ή 3ης βιομηχανική επανάστασης), δηλαδή των απαρχών της αυτοματοποίησης της εργασίας. Πλέον, στην παραγωγή, δεν απαιτούνται οι τεράστιες μάζες εργαζομένων σε απλή επαναλαμβανόμενη χειρωνακτική εργασία, αλλά χρειάζονται μισθωτοί εργάτες, φορείς επιστημονικών γνώσεων. Πλάι στην βιομηχανική εργατική τάξη, όπως την γνωρίσαμε στον 19ο και 20ο αιώνα, αναπτύσσεται ένας κόσμος της μισθωτής διανόησης. Εδώ, συναντάμε πλέον την πιο συστηματική σύνδεση εκπαίδευσης και εργασίας, που εντός της κεφαλαιοκρατίας πραγματοποιείται αντιφατικά (δεν θα αναφερθούμε σε αυτό στο κείμενο). Το  πανεπιστήμιο, τις αρχές του οποίου διαμόρφωσε ο Humboldt, που έκφραζε τις προοδευτικές αλλαγές της περιόδου ανάπτυξης της κεφαλαιοκρατίας, δεν μπορεί να λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο. Αυτό μαζικοποιείται και αλλάζει η σύνθεση και η συμπεριφορά των φοιτητών. Πλέον, εντάσσονται σε αυτό μεγάλα κομμάτια της νεολαίας, προερχόμενης από μικροαστικά στρώματα, καθώς και ένα σημαντικό ποσοστό φοιτητών που προέρχονται από αγρότες και εργάτες. Για παράδειγμα, η Γαλλία είχε 5.000 φοιτητές το 1900, 61.000 το 1924, 69.000 το 1939 και 558.000 το 1980 (7). Αντίστοιχες αλλαγές έχουμε σε όλες τις χώρες (8). Στο Πανεπιστήμιο, δεν εκπαιδεύεται μονάχα η άρχουσα τάξη, αλλά ένα μεγάλο κομμάτι της μισθωτής εργασίας.

  Έτσι από το 1960 περίπου μέχρι σήμερα, συναντάμε συνεχώς φοιτητικές κινητοποιήσεις ανά τον κόσμο, γεγονός που δεν συνέβαινε στο παρελθόν. Αρχικά, γίνονται κινητοποιήσεις για θέματα του Πανεπιστημίου. Η σπουδάζουσα νεολαία όμως θα συμμετέχει μαζικά σε αντιπολεμικά και αντί-ιμπεριαλιστικά κινήματα, καθώς και αντιδικτατορικά - δημοκρατικά κινήματα. Στην γνωστή σε όλους μας περίπτωση του Μάη του 1968, θα προχωρήσει σε κριτική της κεφαλαιοκρατίας, έστω και από μια σκοπιά που δεν σχετίζεται τόσο με τον σοσιαλισμό αλλά με την αυτονομία. Υπάρχουν γόνιμες απόψεις που θεωρούν ότι η βαθύτερη ουσία των κινητοποιήσεων ήταν τελικά το αίτημα για περισσότερη δημοκρατία (γεγονός που σχετίζεται με την φύση της διανόησης όπως εξηγήθηκε παραπάνω) (9). Ακόμα, ακόμα και ο ίδιος ο Κον Μπεντίν δήλωνε ότι ο κόσμος δεν ήθελε εκείνη τη στιγμή την επανάσταση. Δηλώνεται σωστά ότι ο Ντανιέλ Κον Μπεντίτ “ναι μεν ήθελε το φοιτητικό κίνημα πυροκροτητή του ευρύτερου εργατικού – λαϊκού κινήματος, αλλά -κάτι πολύ συνηθισμένο για τον επαναστατημένο μικροαστό- αναζητούσε πρωτοπόρους εργάτες κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση των φοιτητών. Όπως έγραφε ο Κλοντ Πρεβό, είναι ίδιον του ριζωμένου στα πανεπιστήμια αριστερισμού, που κατά βάση αγνοεί την πραγματική εργατική τάξη, να φτιάχνει ένα μυθικό προλεταριάτο των ονεί­ρων του, απομονώνοντας κάποια πραγματικά ή φανταστικά τμήματα του, κάποιες πραγμα­τικές ή φανταστικές εκδηλώσεις του, που προσεγγίζουν τα μποέμικα στοιχεία της φοιτητικής ζωής” (10)

  Οι μαρξιστές ορθά προτείνουν την σύνδεση με το εργατικό κίνημα και είναι όντως ζήτημα πολιτικής πάλης. Ακόμα και το Μάη του 68 είναι ζητούμενο αν τελικά αυτό επιτεύχθηκε. Φαίνεται ότι η εργατική τάξη περισσότερο αξιοποίησε την περίοδο, ζητώντας αυξήσεις στους μισθούς και μείωση ωρών εργασίας, παρά υιοθέτησε τα αιτήματα των φοιτητών (που παρακίνησαν τους εργάτες σε ξεσηκωμό) (11). Υπό αυτήν την έννοια η σχέση του φοιτητικού κινήματος με το εργατικό ήταν σαφώς μια σχέση εξωτερική, αλλά όχι εσωτερική, δηλαδή ουσιώδους σύνδεσης με κοινά αιτήματα και προοπτική. Σε άλλες περιπτώσεις κατάφερε να εκφράσει την αλληλεγγύη του σε εργατικούς αγώνες.

  Συνεχίζοντας την προβληματική μας, οφείλουμε να δηλώσουμε πως “ότι κινείται” δεν σημαίνει ότι θα συμμετέχει αναγκαστικά στην επανάσταση.

Η Ελληνική περίπτωση

  Στην Ελλάδα έχουμε φοιτητικές κινητοποιήσεις σε ολόκληρη τη μεταπολίτευση. Το τελευταίο διάστημα στην χώρα μας, αλλά και αλλού οι αντιδράσεις εστίαζαν στην ιδιωτικοποίηση της εκπαίδευσης και τον λεγόμενο “ακαδημαϊκό καπιταλισμό”, κινητοποιήσεις που γίνονται μέχρι και σήμερα (δεν έχουμε παρά να δούμε τι γίνεται στον Καναδά). Όμως ενώ μετά καταλήψεις του 2006-07 οι φοιτητές δεν συμμετείχαν στον αγώνα ενάντια στις αλλαγές στο ασφαλιστικό την επόμενη χρονιά, και τον Δεκέμβρη του 2008 συμμετείχαν κυρίως τα σχολεία, ενώ τα πανεπιστήμια δεν συμμετείχαν τόσο έντονα. 

   Στις μέρες μας λοιπόν, εντυπωσιάζει αρνητικά, το γεγονός ότι ενώ οι συνθήκες διαβίωσης τα τελευταία δύο χρόνια έχουν αλλάξει ριζικά, η επίσημη ανεργία είναι 20%, και 50% για τους νέους κάτω των 25 χρονών, τα περισσότερα μέρη της κοινωνίας βρίσκονται σε αναβρασμό, όπου Γάλλοι εργαζόμενοι αναγκάζονται να εργάζονται σε συνθήκες ελληνικού δικαίου με ελληνικό μισθό (12) και η νέα γενιά είναι σίγουρο πως θα ζήσει σε συνθήκες χειρότερες από την προηγούμενη γενιά, οι φοιτητές δεν είχαν μέχρι σήμερα πολιτική δράση ενάντια στις νέες συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί.

  Η Ελλάδα, πριν το 2010, είχε περίπου 900.000 επιχειρήσεις και 500.000 εργοδότες σε ένα ενεργό πληθυσμό 5.000.000 (το 2010 και 2011 έχουν κλείσει περίπου 100.000 επιχειρήσεις, και υπολογίζεται ότι το 2012 θα κλείσουν άλλες 60.000, όμως για την εξέταση της μορφής συνείδησης τα στοιχεία προ του 2010 είναι σωστά δεδομένου ότι ο τύπος συνείδησης δεν αλλάζει από την μια στιγμή στην άλλη). Πάνω από 700.000 είναι μικροεπιχειρήσεις. Η Ελλάδα είναι μια κεφαλαιοκρατική χώρα φτωχά ανεπτυγμένη με παραγωγική βάση που σχετίζεται σημαντικά με τον ορυκτό πλούτο, οικοδομικές δραστηριότητες, τρόφιμα, ενέργεια και τηλεπικοινωνίες. Πρόκειται για μια χώρα μικροαστική με την «λογική του μικρομάγαζου» όπου φερ' ειπείν το οράριο μπορεί να ξεκινάει στις 8.00 αλλά η πραγματική δουλειά να ξεκινάει κατά τις 8.30, σε αντίθεση πχ με την Γερμανία της βαριάς βιομηχανίας με την αντίστοιχη εργασιακή πειθαρχεία που ξεκινάει η δουλειά απευθείας. Είναι από τις λίγες χώρες της Ευρώπης όπου στα χωριά θα βρεις ψιλικατζίδικο έναντι της μεγάλης πολυεθνικής σούπερ μάρκετ. Η Ελλάδα είναι μια μικροαστική χώρα και η μικροαστική συνείδηση που δημιουργείται από τον τρόπο παραγωγής μεταφέρεται σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής. Όσον αφορά την ταξική διαστρωμάτωση των φοιτητών «Οι φοιτητές/ τριες με πατέρα στην κατηγορία "Γεωργικά, Αλιευτικά, Δασικά επαγγέλματα κλπ" με 19,4% συμμετοχή στον πληθυσμό εκπροσωπούνται στο σύνολο των πρωτοετών φοιτητών ΑΕΙ με ποσοστό 4,9% ! Παράλληλα οι φοιτητές/ τριες με πατέρα στην επαγγελματική κατηγορία "Εργάτες, Τεχνίτες, Χειριστές κ.λ.π." με 29,2% συμμετοχή στον πληθυσμό εκπροσωπούνται στο σύνολο των πρωτοετών φοιτητών ΑΕΙ με ποσοστό 17,9%» (13). Ο εγωκεντρικός χαρακτήρας των φοιτητών αποτελεί σαφώς ένα ανασταλτικό παράγοντα δραστηριοποίησης.

  Η φοίτηση αποτελεί ένα μεταβατικό στάδιο της ζωής του ανθρώπου προς την εργασιακή δραστηριότητα. Άνθρωποι όπου το σώμα τους έχει αναπτυχθεί και όχι απλώς είναι ικανό για εργασία, αλλά “ψοφάει” για δραστηριότητα, η εκπαίδευση απαιτεί από αυτούς να παραμείνουν στα έδρανα για μεγάλο χρονικό διάστημα, για να ενταχθούν στην παραγωγή. Είναι χαρακτηριστικό πως στις λιγότερο ανεπτυγμένες κοινωνίες (πχ. επί φεουδαρχίας) δεν υπήρχε η «κρίση της εφηβείας», καθώς οι νέοι ενσωματώνονταν γρήγορα στην κοινωνία. Οι φοιτητές ζούνε σε έναν κόσμο δημιουργημένο από τους μεγαλύτερους, ένα κόσμο που λόγο της θέσης τους (έξω από την παραγωγή) δεν τον καταλαβαίνουν. Το Πανεπιστήμιο λειτουργεί αρκετά απομονωμένο από την υπόλοιπη κοινωνία (πολύ περισσότερο από ότι πχ. το σχολείο). Στον υπόλοιπο ανεπτυγμένο δυτικό κόσμο, το ποσοστό της νεολαίας που εργάζεται κατά τη διάρκεια των σπουδών του είναι πολλαπλά μεγαλύτερο (πχ. 45% στον Καναδά) κυρίως λόγο των διδάκτρων. Στην Ελλάδα όμως στην συντριπτική τους πλειοψηφία δεν έχουν άλλες συναναστροφές πέραν άλλων μη – εργαζόμενων φοιτητών (ακόμα και τα κέντρα διασκέδασης είναι διαφορετικά). Από πολιτικής σκοπιάς η σχέση με τους εργαζομένους χωρίς μια μεγάλη αριστερά είναι πολύ δύσκολο να υπάρξει, ακριβώς λόγο του γεγονότος πως ο φοιτητικός πληθυσμός αλλάζει συνεχώς. 

  Όσον αφορά την ταξική συνείδηση των φοιτητών, φαίνεται να σχετίζεται περισσότερο με την θέση των γονέων τους (και ως εκ τούτου είναι αρκετά “χαλαρή”), παρά με την εργασιακή του προοπτική. Θεωρώ ότι η άποψη ότι οι φοιτητές αντιδρούν ως “μελλοντικοί εργαζόμενοι” δεν έχει μέχρι σήμερα αποδειχθεί στην πράξη.

  Η μέχρι τώρα εμπειρία του φοιτητικού κινήματος δείχνει ότι αυτό χαρακτηρίζεται από ξαφνικά μαζικά ξεσπάσματα, όπου υιοθετούνται αρκετά ριζοσπαστικά συνθήματα και αιτήματα, τα οποία όμως όσο γρήγορα αναπτύσσονται, άλλο τόσο γρήγορα ξεφουσκώνουν (και οδηγούν στην απάθεια). Με βάση τις προηγούμενες παραγράφους, φαίνεται ότι αυτό είναι σε μεγάλο βαθμό νομοτελές, όμως οι συσχετισμοί εντός και εκτός του πανεπιστημίου το επιτείνουν. Είναι ιδιαίτερα πιθανό πως όσο η πολιτική πάλη γίνεται πιο συνειδητή, ο φοιτητικός ακτιβισμός να περιορίζεται.

  Επίσης, σε σχέση με τις παραπάνω ιδιότητες (νεολαία, διανοούμενοι, χωρίς να γνωρίζουν τον κόσμο κλπ.) οι φοιτητές διψάνε για ιδεολογικά ζητήματα, είτε αυτά σχετίζονται άμεσα με τους σκοπούς μας (οι προοπτικές της ανθρωπότητας, έστω και αν αυτό γίνεται σε περιορισμένο βαθμό), είτε εντάσσονται στην προβληματική που θέτουν οι μαρξιστές, όπως η θρησκεία, το ζήτημα των ναρκωτικών, οι διαπροσωπικές σχέσεις. Από αυτήν την άποψη η αναγκαιότητα για ιδεολογική πάλη στην νεολαία είναι μονίμως αναβαθμισμένη.

Οι φοιτητές σήμερα  

  Σε ένα κόσμο τεράστιας παραγωγής εμπορευμάτων, όπου ξοδεύονται τρις για το χρέος, τα πανεπιστήμια δεν έχουν λεφτά, και δεν ανοίγονται προοπτικές για την νεολαία. Αν είχαμε στατιστικές θα βλέπαμε πως το ποσοστό της νεολαίας που σκοπεύει να μεταναστεύσει μετά το πτυχίο είναι εντυπωσιακά μεγάλο. Οι δεξιοί καθηγητές μην έχοντας τίποτα άλλο να πουν στους φοιτητές τους, προτείνουν συνεχώς να μεταναστεύσουν έξω. Σε όλο και περισσότερες περιπτώσεις, το ίδιο πράττουν και οι γονείς (πράγμα ιδιαίτερα εντυπωσιακό αν σκεφτούμε τι σημαίνει “Ελληνίδα μάνα”). Μεγάλο κύμα μετανάστευσης εμφανίζεται όταν στην χώρα σου δεν έχεις προοπτικές. Όταν όμως βλέπεις τον εαυτό σου στο εξωτερικό, είναι δύσκολο να συμμετέχεις ενεργά στον αγώνα στον τόπο σου. Από αυτήν την άποψη το ρεύμα μετανάστευσης είναι ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα που έχουν να αντιμετωπίσουν οι φοιτητές. Η μεγάλη εξατομίκευση παραμένει ένα τεράστιο πρόβλημα της νεολαίας.

  Στις καταλήψεις ενός μηνός τον Σεπτέμβρη του 2011 έγινε μια προσπάθεια σύνδεσης με το υπόλοιπο κίνημα. Αυτή δεν πέτυχε, γεγονός που οφείλεται συν των άλλων στην μικρή διάρκεια των καταλήψεων. Σε όλες τις περιπτώσεις όμως, η εκπαίδευση των σημερινών φοιτητών στον αγώνα δημιουργεί τις καλύτερες συνθήκες για το αύριο.

Επίλογος

  Την ίδια στιγμή όμως, η επίθεση που δέχεται το Πανεπιστήμιο, σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση ίσως να αποτελέσει το κατάλληλο μίγμα για να κερδηθεί ένα τεράστιο κομμάτι της νεολαίας. Αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει αυτόματα χωρίς την αναγκαία συνειδητή πολιτική δράση. Είναι μια πολύ ωραία ειρωνεία το γεγονός πως αρκετές φορές στην ιστορία όταν πολλοί είχαν την νεολαία “ξεγραμμένη”, αυτή να τους αποδεικνύει το αντίθετο. Μακάρι αυτή η ειρωνεία να επαναληφθεί. 

Κώστας Μπατής

Σημειώσεις:

1. Έρνεστ Μαντέλ «Φοιτητές, διανοούμενοι και πάλη των τάξεων» εκδόσεις Εργατική πάλη σελ 100
2. “Education and Social Mobility in the Soviet Union 1921 – 1934” Sheila Fitzpatrick Cambridge University Press σελ 87
3. http://foithtikokinhma.blogspot.com/2011/01/blog-post_22.html#more
4. Sheila Fitzpatrick “The commissariat of Enlightenment” Cambridge University Press
5. http://bhxospan.blogspot.com/2011/09/blog-post_5136.html
6. http://www.marxists.org/history/etol/writers/callinicos/1975/02/students.htm
7. http://www.marxists.org/history/etol/writers/callinicos/1975/02/students.htm
8. πχ http://www.google.gr/url?sa=t&rct=j&q=change+student+population&source=web&cd=30&ved=0CHAQFjAJOBQ&url=http%3A%2F%2Fwww.educationalpolicy.org%2Fpdf%2F40Years.pdf&ei=_FRGT8u9L7LZ4QTp67XaDg&usg=AFQjCNGezmkOsFKKGwAwZij0WINZ5pOZig , http://foithtikokinhma.blogspot.com/2010/12/blog-post_23.html, http://www.insidehighered.com/news/2007/04/09/cirp http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/0157603830050102
9. (http://yorku.academia.edu/ChristopherWebb/Papers/390642/Two_Months_That_Shook_The_Fifth_Republic_Student_and_Worker_Militancy_in_the_Spring_of_1968
10. http://kokkinhshmaia.wordpress.com/2008/06/15/απο-τη-νεα-αριστερα-στο-νεοσυντηρητισ/
11. http://yorku.academia.edu/ChristopherWebb/Papers/390642/Two_Months_That_Shook_The_Fifth_Republic_Student_and_Worker_Militancy_in_the_Spring_of_1968
12. http://www.mediagate.gr/World-News/item/17087-Le-Parisien-Galliki-etaireia-proteinei-se-apolymenoys-ellinikoys-misthoys
13. http://foithtikokinhma.blogspot.com/2010/12/blog-post_23.html

Video - Η Νεολαία μιλάει για την Ελλάδα της κρίσης